Beden sağlığı kadar ruh sağlığı da kaliteli bir yaşam için büyük önem taşır. Bedensel rahatsızlığı olan bir hastaya bakmak ne kadar zorsa psikolojik rahatsızlığı olan bir hastaya bakmak da o kadar zordur. Ruh hastalıkları, kişinin direkt olarak kontrol mekanizmasını etkilediğinden, hasta toplum içerisindeki hareketlerini kontrol altında tutamaz ve bu durum da hem kendisinin hem de yakınlarının çeşitli sorunlar yaşamasına neden olur.
Bu nedenle, genel hastalıklar konusundaki bilinçlenmenin, ruh hastalıkları konusunda da edinilmesi, bu tür hastalıkların da semptomlarının öğrenilmesi, önceden tedbir alınarak, ruh hastalıklarıyla mücadele edilmesi anlamında çok önemlidir.
Belirti ve nedenleriyle birlikte, ruhsal hastalıkların bir listesini hazırlayarak sizlerle paylaşmak istedik. Unutmayın, hastalıklar kadar, hastalıkları tanımak ve tedbir almak da bu hastalıklarla mücadelede büyük önem taşır.
A- Şizofreni ve Diğer Psikotik Hastalıklar
Bu hastalıkların en önemli belirtisi, gerçeği değerlendirmenin bozulması ve sıklıkla varsanı ve sanrıların ortaya çıkmasıdır.
1. Şizofreni: Duygusal tepkilerde değişiklik, empati kaybı, davranışlarda bozulma ile kendisini gösteren hastalıklardır.
2. Sanrısal (paranoid) bozukluklar: Kişinin mantıklı izahlar karşısında bile fikirlerini değiştirmediği ve en çok kıskançlık ya da zarar görme sanrılarının yer aldığı hastalıklardır.
3. Kısa psikotik bozukluklar: Genellikle bir dış etken nedeniyle başlayan ve dört haftadan kısa süren psikotik bozukluklardır.
4. Şizofreni tipi bozukluklar: Şizofreniye benzer şekilde sanrılar, varsanılar ve davranış bozukluklarının gözlendiği ama bu belirtilerin 6 ay içinde ortadan kalktığı bozukluklardır.
5. Şizoaffektif bozukluklar: Klinik gidişi mizaç bozukluklarından kötü, şizofreniden iyi olan ve her iki hastalığa ait belirtilerin de gözlenebildiği hastalıklardır.
6. Paylaşılmış psikotik hastalıklar: İki ya da daha çok kişinin aynı sanrıyı paylaşmaları ile ortaya çıkan bozukluklardır.
7. Fiziksel hastalıklar sonucunda oluşan psikotik hastalıklar: Temporal lob epilepsileri, vitamin eksiklikleri ya da menenjit gibi bozukluklar sonucu ortaya çıkan psikotik bozukluklardır.
8. Madde kullanımlarına bağlı psikotik bozukluklar: Kokain, esrar gibi birtakım maddelerin kullanılması ile ortaya çıkan psikotik bozukluklardır.
B- Madde Kullanımına Bağlı Hastalıklar
1. Madde kullanım bozuklukları: Alkol, tütün, kafein, morfin, barbüratlar, diğer hipnotikler, sedatifler ya da anksiolitiklerin bağımlılıklarına bağlı ortaya çıkmaktadır.
2. Kullanılan maddelerin kendisine bağlı bozukluklar: Bunlar kullanılan maddelerin zehirlemeleri ya da çekilme durumlarında ortaya çıkan delirium, demans, hafıza bozuklukları, psikotik bozukluklar, mizaç bozuklukları, kaygı bozuklukları, cinsel bozukluklar ya da uyku bozukluklarıdır.
3. Alkole bağlı bozukluklar: Aşırı dozda alkol alınması sonucunda ortaya çıkan alkol zehirlenmeleri, aynı şekilde uzun süreli olarak alkol içenlerin bırakma durumlarında yaşadıkları çekilme belirtileri, alkole bağlı hafıza kayıpları, mizaç bozuklukları, kaygı bozuklukları, uyku bozuklukları gibi hastalıklardır.
C- Mizaç Bozuklukları
Kişinin ruhsal yaşantısında bir çöküşün ya da aşırı bir artışın ortaya çıktığı bozukluklardır.
1. İki uçlu mizaç bozuklukları: Kimi zaman mutsuzluk ve hareketlerde azalma ile ortaya çıkan çöküntünün kimi zaman ise aşırı bir hareketlilik ve neşenin ortaya çıkması ile karakterize olan hastalıklardır.
a. Bipolar bir: Manik ve depresif nöbetlerin yer aldığı bozukluklardır.
b. Bipolar iki: Majör depresif episodun ve hipomaninin bulunduğu yani manik atakların yaşanmadığı durumlardır.
c. Cyclotimik bozukluklar: Bipolar bozuklukların daha az şiddetli yaşandığı durumlardır.
2. Depresif bozukluklar
a. Ağır çöküntü: Ağır duygusal çöküşün, hareketlerde yavaşlamanın, huzursuzluğun, suçluluk duygularının, intihar düşüncelerinin ortaya çıktığı bozukluklardır.
b. Distimik bozukluk: Depresif belirtilerin daha az şiddetli olduğu durumlardır.
c. Mevsimsel çöküntü: Özellikle kış aylarında gözlenen depresyonlar.
d. Postpartum depresyon: Doğum sonrasında gözlenen depresyonların yer aldığı hastalıklardır.
D- Delirium, Demans ve Diğer Bilişsel Bozukluklar
Beynin yapısal ve fonksiyonel değişiklikleri sonucunda öğrenme, yargılama, hatırlama ve diğer zihinsel faaliyetlerde ortaya çıkan belirtilerle kendisini gösteren bozukluklardır.
1. Delirium: Kısa süreli bilinç bulanıklığı ve bilişsel bozukluklarla karakterizedir. Genellikle enfeksiyon hastalıkları, uyuşturucu madde kullanımı, alkol kesilme durumları, kafa travmaları, böbrek hastalıkları gibi durumlarda ya da uzun süreli uykusuzluk durumlarında ortaya çıkmaktadır.
2. Demans: Hafıza, yargılama, yönelim ve bilişsel yetilerde bozukluk ile karakterizedir. Alzheimer tipi demans genellikle 65 yaş üzeri kişilerde bilişsel yetilerde bozulma, yönelim bozukluğu, sanrılar ya da depresyon belirtileri ile ortaya çıkabilmektedir. Vasküler demanslar, damar tıkanmaları ya da kanamaları sonucunda oluşmakta, aynı şekilde AIDS’e, kafa travmalarına, Pick hastalığına, uzun süreli madde kullanımlarına bağlı demanslar ortaya çıkabilmektedir.
3. Hafıza kayıpları: Hatırlamanın aşırı şekilde bozulduğu hastalıklardır. Hipoksiye, zehirlenmeye ya da ilaçlara bağlı olarak meydana gelebilmektedir.
E- Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları
1. Yaygın anksiyete bozuklukları: Yoğun ve ilerleyici bir anksiyetenin gözlendiği bozukluklardır.
2. Panik bozukluklar: Panik ataklarla kendisini gösteren bozukluklardır.
3. Korkular: Önde gelen belirtisi korku olan bozukluklardır.
a. Agorafobi: Evden dışarı çıkma korkusu.
b. Spesifik fobiler: Herhangi bir durum ya da objeden duyulan korkulardır. Fare, böcek korkusu, asansöre binmekten korkma.
c. Sosyal fobiler: Topluluk önüne çıkmaktan ya da konuşmaktan duyulan korkular.
4. Obsesif kompülsif bozukluklar (saplantı-zorlantı bozuklukları): Kişinin istemi dışında zihnine giren ve onu birtakım hareketleri yapmaya zorlayan bozukluklardır.
5. Travma sonrası stres bozukluğu: Deprem, kaza, yangın gibi bir olaydan sonra yaşanan kaygı, gece korkuları, huzursuzluk ve kimi zaman depresyon ile karşımıza çıkan bozukluklardır.
6. Akut stres bozukluğu: Travma sonrası stres bozukluğuna benzer; ondan farkı, travma sonrası meydana gelmesi yerine, hypretroidi gibi bir fiziksel hastalık ya da kokain gibi bir maddenin kullanımı ile ortaya çıkmış olmasıdır.
F- Factitious Bozukluklar
Kişinin kendisinin hasta olduğuna dair etrafı kandırmaya çalışması ve hasta rolü oynamasıdır; örneğin, askerlikteki temaruz gibi.
G- Dissosiyatif Bozukluklar
Bilinçte ya da kişilikte anî başlayan değişikliklerle karakterizedir.
1. Dissosiyatif amnezi: Organik değişiklikler olmadan anî hafıza kaybının olduğu durumlardır.
2. Dissosiyatif fugler: Kişinin nereye ve nasıl gittiğini bilmeden çıkıp gitmesidir.
3. Dissosiyatif kişilik bozuklukları: İnsanda ikili ya da üçlü kişilikler meydana gelir. Kişinin kendisini ve etrafındaki dünyayı gerçek dışı algıladığı durumlardır. Hastalar çevrelerinde adlandıramadıkları değişiklikler olduğunu belirtebilirler.
I- Ruhsal Hastalıklar Sonucu Ortaya Çıkan Bedensel Görünümlü Hastalıklar
Bu hastalıkların en önemli özelliği bedenle aşırı uğraşma ve hastalık korkusunun yanında vücudun normal çalışma belirtilerinin hastalık olarak algılanmasıdır.
1. Somatizasyon bozuklukları: Organik bir bozukluğa bağlı olmayan bedensel yakınmaların olduğu hastalıklardır.
2. Konversiyon bozuklukları: Histeri olarak da bilinen ve sinir sisteminde değişik duyuların alındığı, örneğin eldiven ya da çorap tarzında duyarsızlıkların olduğu, fiziksel bir neden bulunmadığı halde hastaların görmediklerini, duymadıklarını, koku alamadıklarını, ellerinin kollarının tutmadığını hissettikleri hastalıklardır. Konversiyon belirtilerinin başedilemeyen durumlarla ilgili bir yardım çağrısı olarak ele alınması ve hastaların buna göre tedavi edilmesi gerekir. Gerçekten hasta olmadığı ve numara yaptığı söylenen hastaların yakınlarının tepkileri sonucu daha ağır ruhsal sıkıntılara uğrayacakları gözden çıkarılmamalıdır.
3. Ağrı bozuklukları: Neden olabilecek organik bir etken bulunmamasına karşın kişinin bedeni ile ilgili ağrılar çekmesi ve sürekli olarak bu ağrılarla uğraşması halidir. Bu ağrılar içinde en çok baş ağrıları gözlenir.
4. Hipokondriyazis: Vücut ile aşırı uğraşmanın ve hasta olma korkusunun yaşandığı hastalıklardır.
5. Vücut dismorfik bozuklukları: Vücudun bir kısmının çirkinliği ile ilgili aşırı takıntılardır.
J- Cinsel Sorunlar
1. Parafililer: Kişinin cinsel ilgisini cinsellik dışı nesne ya da aktivitelere yöneltmesidir.
2. Seksüel fonksiyon bozuklukları
3. Cinsel kimlik sapmaları
K- Mizaç Bozuklukları
Kişinin ruhsal yaşantısında bir çöküşün ya da aşırı bir artışın ortaya çıktığı bozukluklardır.
1. İki uçlu mizaç bozuklukları: Kimi zaman mutsuzluk ve hareketlerde azalma ile ortaya çıkan çöküntünün kimi zaman ise aşırı bir hareketlilik ve neşenin ortaya çıkması ile karakterize olan hastalıklardır.
a. Bipolar bir: Manik ve depresif nöbetlerin yer aldığı bozukluklardır.
b. Bipolar iki: Majör depresif episodun ve hipomaninin bulunduğu yani manik atakların yaşanmadığı durumlardır.
c. Cyclotimik bozukluklar: Bipolar bozuklukların daha az şiddetli yaşandığı durumlardır.
2. Depresif bozukluklar
a. Ağır çöküntü: Ağır duygusal çöküşün, hareketlerde yavaşlamanın, huzursuzluğun, suçluluk duygularının, intihar düşüncelerinin ortaya çıktığı bozukluklardır.
b. Distimik bozukluk: Depresif belirtilerin daha az şiddetli olduğu durumlardır.
c. Mevsimsel çöküntü: Özellikle kış aylarında gözlenen depresyonlar.
d. Postpartum depresyon: Doğum sonrasında gözlenen depresyonların yer aldığı hastalıklardır.
L- Psikiyatrik Tanı Almadığı Halde Klinik Olarak Sorunlu Davranışlar
Klinik olarak tanı almayı gerektirecek şiddette olmadıkları halde kişinin fonksiyonlarını etkileyen problemlerdir:
1. Çocuklarda ya da gençlerde antisosyal davranışlar (özellikle tekrarlayan suçlar)
2. Sınırda zekalar
3. Hasta rolü yapma
4. İşle ilgili problemler
5. Okulla ilgili problemler
6. Yaşla ilgili normal unutkanlıklar
7. Kimlik problemleri
8. Göçler ve bunların yarattığı sorunlar
M- Klinik Yönden Dikkat Edilmesi Gereken Hastalıklar
1. Psikolojik faktörlerin etkilediği fiziksel hastalıklar: Duygusal faktörler otonomik sinir sistemin etkileyerek kişinin fiziksel bozukluklar göstermesine neden olabilmektedir. Atopik dermatit, sırt ağrıları, başağrıları, bronşial astım, hipertansiyon, migren, ülser, irritabıl kolon ve kolit gibi hastalıklar bu şekilde ortaya çıkabilmektedir.
2. Kullanılan ilaçlara bağlı hereket bozuklukları
a. Parkinsonizm
b. Kaslarda rijidite, hypertermi
c. Akut distoni: Kaslarda spazmlar
d. Akut akatizi:Yerinde duramamazlık
e. Tardif diskinezi: Koreiform hareketler
f. Postural tremor
3. İlişkilerde yaşanan problemler: Sosyal ilişkilerde yaşanan sorunlardır. Örneğin, ailelerin çocukları ile ilgili sorunları, boşanma ile yaşanan sorunlar; ki bu durumlarda kişilerin aşırı baskı altında kaldığına inanılmaktadır.
4. İstismarlar: Çocukların ya da erişkinlerin fiziksel ya da cinsel istismara uğraması ile oluşan problemler.
N- Kişilik Bozuklukları
1. Paranoid kişilik bozukluğu: Şüphecilik, alınganlık, rijidite, kendini aşırı değerli görme ve başka insanların kendisi hakkında kötülük düşündüklerine inanma şeklinde kişilik özellikleriyle karakterizedir.
2. Şizoid kişilik bozukluğu: Garip davranan, insan ilişkilerinde duyarlı, ilişki kurmaktan kaçınan, eksantrik, sık sık hayal kuran, öfkesini ve kızgınlığını göstermekte zorlanan ama buna karşın gerçekle bağlantısını kaybetmeyen kişilerdir.
3. Şizotipal kişilik bozukluğu: Şizoide benzeyen ancak garip inanışları ve garip davranışları olan, toplum yaşamından uzak duran ve zaman zaman gerçeklikle bağlantılarını koparabilen kişilerdir.
4. Obsesif kompülsif kişilik bozukluğu: İnce ayrıntılarla çok uğraşan, her şeyi en ince ayrıntısına kadar düşünen, ödev bilinci fazla, gevşemeyi bilmeyen, temiz, titiz, tertipli kişilerdir.
5. Histrionik kişilik bozuklukları: Duygusal dalgalanmalar, aşırı aktivite, aşırı bağımlılık, olayları dramatize etme, her şeyi seksüalize etme, dikkat çekici davranışlarda bulunma bu kişilik bozukluğunun başlıca davranışlarıdır.
6. Çekingen kişilik bozuklukları: Kendine güveni az, düşük enerjili, kolay yorulan, strese karşılı aşırı duyarlı davranan kişilerdir.
7. Antisosyal kişilik bozuklukları: Sürekli toplumla çatışan kişilerdir. Yasalara karşı gelen, bencil davranan, anî davranışlar gösteren, suçluluk duymayan, engellenme karşısında tepki veren ve sürekli başkalarını suçlayan kişilerdir.
8. Narsistik kişilik bozuklukları: Kendini aşırı değerli gören, empati kurmakta yetersiz, kıskanç, manüplatif davranışlar gösteren, ilgi çekmeye çalışan kişilerdir.
9. Sınırda kişilik bozuklukları: Davranışları sık sık değişen, düşünmeden davranan, intihar girişimleri ya da kendisine zarar verici davranışlar gösteren, kimlik karmaşası yaşayan, sürekli boşluktan ve amaçsızlıktan yakınan kişilerdir.
10. Bağımlı kişilik bozuklukları: Pasif davranan, kendi başına karar vermekten kaçınan, ayakları üstünde duramayan ve çevresinde sürekli birilerinin olmasını isteyen kişilerdir.
O- Uyum Bozuklukları
Stres yaratan ortamlara uyum bozukluğu sonucunda ortaya çıkan ruhsal bozukluklardır.
P- Uyku Bozuklukları
a. İmsomnia (uyuyamama)
b. Hypersomnia (Aşırı uyuma)
2. Parasomnialar
a. Rüyada kabus görme
b. Gece terörü
c. Uykuda yürüme
3. Narkolepsiler
a. Kaslarda tonus kaybı ile birlikte uyku atakları
4. Uykuda nefes ile ilgili sorunlar
a. Uyku apnesi
b. Uykuda horlama
5. Uyku ritminde bozukluklar
a. Bütün gün uykulu gezme
b. Uzun süreli uçak yolculuklarında karşılaşılan jetlag sendromu
c. Hastalıklar sonucunda oluşan uyku bozuklukları
d. Alkol gibi madde kullanımlarında oluşan uyku bozuklukları
R- Yeme Bozuklukları
Başlıca belirtisinin yme bozukluğu olduğu hastalıklardır.
1. Anoreksiya Nervoza: Yemek reddi sonucunda aşırı kilo kaybı
2. Bulimia Nervoza: Aşırı yemek yeme ve sonra gidip çıkarma.
S- Çocukluk ya da Gençlik Çağında İlk Belirtilerini Veren Ruhsal Hastalıklar
1. Zeka gerilikleri: Gelişim dönemleri sırasında başlayan, zihinsel gelişimin geri kaldığı, sosyal uyumun tamamlanamadığı bozukluklardır.
2. Öğrenme bozuklukları: Gelişimsel sorunlar nedeniyle hesaplama, yazma, okuma gibi zihinsel fonksiyonların kazanılamadığı hastalıklardır.
3. Hareket bozuklukları: Hareket koordinasyonunda gelişim bozuklukları sonucu meydana gelen ve çocuklarda sakarlık ile kendisini gösteren hastalıklardır.
4. İletişimsel bozukluklar: Gelişimsel sorunlar sonucunda ortaya çıkan ve kendisini daha çok konuşma alanında ortaya koyan hastalıklardır. Kekemelik gibi bozukluklar bu grupta karşımıza çıkmaktadır.
5. Gelişimsel bozukluklar: Otizimde olduğu gibi toplumdan uzaklaşma, kendi içine kapanma, gelişim dönemlerine uygun hareketleri gösterememe ile ortaya çıkan bozukluklardır.
6. Dikkat eksikliği ve davranışsal bozukluklar: Dikkatini verememe, aşırı saldırganlık, öfke, negatiflik gibi belirtilerle kendini gösteren hastalıklardır.
7. Beslenme ve yeme bozuklukları: Toprak yeme davranışında olduğu gibi garip beslenme alışkanlıklarının olduğu bozukluklardır.
8. Tik bozuklukları: İstemdışı, tekrarlayan hareketler ile ortaya çıkan bozukluklardır.
9. Boşaltım bozuklukları: Mesane ya da barsakların kontrolünde yaşanan psikolojik ya da ruhsal sorunlar sonucunda idrar ya da dışkı kaçırılması durumudur.
10. Çocukluk ya da gençlik çağının diğer hastalıkları: Konuşmama, tepkisel davranışlar gösterme, tırnak yeme, parmak emme v.b.
T- Diğerleri
1. Kafa travması sonrası bozukluklar: Kafa travması sonucu çıkan bilişsel bozukluklar, başağrıları, uyku bozuklukları, başdönmeleri, kişilik değişiklikleri.
2. Beynin etkilenmesi sonucunda ortaya çıkan bozukluklar: Elektrolit bozuklukları, hipotroidi, erken dönem multiple skleroz sonucu ortaya çıkan hafıza problemleri, dikkat bozuklukları, öğrenme bozukluklarıdır.
3. Kafein çekilme sendromu: Uzun süre yüksek dozda kafein alanlarda çekilme belirtisi olarak meydana gelen halsizlik, depresif belirtiler ve anksiyete belirtileridir.
4. Şizofrenide gözlenen depresif bozukluklar: Şizofrenik hastalarda gerek kullanılan ilaçların gerekse hastaların yaşadıkları yeti kaybını fark etmeleri sonucunda ortaya çıkan depresyonlardır.
5. Basit şizofreniler: Garip davranışları olan, topluma katılmakta zorlanan, duygusal küntlük gösteren, iradesini kullanmakta zorlanan, sosyal ilişkileri kötü olan hastalardır. Bu hastalarda sanrı ve varsanılar gözlenmemektedir.
6. Tekrarlayan kısa depresif bozukluklar ve premenstruel disforik bozukluklar: Kısa süreli depresif bozukluklar çöküntü belirtilerinin daha hafif olduğu ve titreme, çarpıntı gibi otonom sistem belirtilerinin belirtilerinin gözlendiği rahatsızlıklardır.
a. Tekrarlayan kısa depresif bozukluklar: İki haftadan kısa sürüp tam düzelme sağladığı halde kısa aralıklarla tekrarlayan depresif bozukluklardır.
b. Premenstruel disforik bozukluklar: Menstruel kanamadan bir hafta önce başlayan depresif belirtiler, anksiyete, huzursuzluk, uyku sorunları ile karakterize bozukluklardır.
7. Mixed anksiyete ve depresif bozukluklar: Anksiyete ve depresyon belirtilerinin bir arada gözlendiği bozukluklardır.
8. Dissosiyatif trans bozukluğu: Kişinin geçici olarak trans durumuna geçtiği ve başka bir kişi olduğunu, hatta ruhlarla ilişki kurduğunu hissettiği bozukluklardır.
9. Aşırı yemek yeme bozukluğu: Tekrarlayan aşırı yemek yeme ataklarının olduğu bozukluktur.